Single

Zika gây dị tật thai nhi

Posted by Đỗ Phương Anh on 08-07-2025

On Trend

Zika (ZIKV), một loại flavivirus truyền qua muỗi, từng bị xem nhẹ do triệu chứng nhẹ. Nhưng ngày nay, virus này đã được công nhận là tác nhân gây dị tật bẩm sinh nghiêm trọng.

Với khả năng phá hủy mô thần kinh đang phát triển, ZIKV được xếp vào nhóm virus gây quái thai – ảnh hưởng đặc biệt tới não bộ thai nhi trong giai đoạn đầu thai kỳ.

ZIKV có ái tính cao với các tế bào thần kinh chưa trưởng thành. Khi xâm nhập vào máu người mẹ và vượt qua hàng rào nhau thai, virus này tấn công các tế bào tiền thần kinh, làm gián đoạn quá trình phân chia và biệt hóa tế bào. Hệ quả là sự phát triển của não bị chậm lại, vùng vỏ não mỏng đi và nhiều tế bào thần kinh chết hàng loạt.

Tiến sĩ Karin Nielsen-Saines – chuyên gia bệnh nhiễm ở trẻ em – nhận định: “Virus Zika sinh sôi mạnh mẽ trong mô thần kinh, đặc biệt là trong giai đoạn thai kỳ sớm, khi não bộ đang hình thành mạnh mẽ”. Hình ảnh y học hiện đại còn cho thấy các bất thường ở não ngay cả khi trẻ không có dị dạng rõ rệt khi chào đời.

Triệu chứng lâm sàng: Dị tật do Zika không chỉ là đầu nhỏ

Ban đầu, hầu hết báo cáo tập trung vào chứng đầu nhỏ (microcephaly), nhưng giới y khoa hiện đã xác định một loạt biến chứng khác thuộc hội chứng Zika bẩm sinh, gồm:

- Cấu trúc vỏ não đơn giản bất thường, nếp cuộn não kém phát triển

- Vôi hóa não, đặc biệt ở vùng dưới vỏ

- Não thất giãn rộng do tích tụ dịch

- Dị dạng khớp do tổn thương đường dẫn truyền vận động

- Khiếm khuyết thính giác và thị giác do não bộ phát triển không hoàn thiện

Chẩn đoán: Từ xét nghiệm gene đến hình ảnh tiền sản

Chẩn đoán ZIKV dựa vào xét nghiệm sinh học phân tử như RT-PCR ở giai đoạn cấp tính của người mẹ, kết hợp với xét nghiệm huyết thanh IgM để xác nhận. Siêu âm thai từ giữa thai kỳ có thể phát hiện sớm các bất thường, còn cộng hưởng từ (MRI) giúp quan sát rõ hơn cấu trúc não thai nhi.

Do độ nhạy của xét nghiệm phụ thuộc vào thời điểm lấy mẫu, cần thực hiện theo dõi định kỳ. Sau sinh, trẻ sẽ được kiểm tra thần kinh, thị giác, thính giác và đánh giá phát triển định kỳ nhằm phát hiện các rối loạn tiềm ẩn.

Phòng ngừa và điều trị: Vắc xin đang trong giai đoạn thử nghiệm

Tính đến giữa năm 2025, chưa có thuốc kháng virus Zika nào được cấp phép. Tuy nhiên, các nền tảng vắc xin – từ mRNA đến virus bất hoạt và vector tái tổ hợp – đang được thử nghiệm, mang lại hy vọng nhưng vẫn còn thiếu dữ liệu an toàn cho phụ nữ mang thai giai đoạn đầu.

Hiện tại, phòng bệnh vẫn là giải pháp chính: kiểm soát muỗi truyền bệnh, tránh bị muỗi đốt trong thời gian cao điểm, và tư vấn kế hoạch sinh sản đối với phụ nữ sống tại khu vực nguy cơ cao.

Khía cạnh đạo đức và lâm sàng trong thai kỳ

ZIKV đặt ra những thách thức đạo đức lớn trong y học sinh sản. Với các trường hợp nhiễm virus giai đoạn sớm, việc tư vấn y tế cho gia đình trở nên khó khăn vì khó dự đoán được mức độ tổn thương thai nhi.

Theo bác sĩ Catherine Spong – chuyên gia y học bào thai – mỗi trường hợp cần được tư vấn cá nhân hóa, bởi không thể đoán trước hậu quả thần kinh của virus Zika. Sự phối hợp liên ngành giữa sản khoa, nhi khoa thần kinh, bệnh truyền nhiễm và phát triển trẻ em là tiêu chuẩn điều trị hiện nay.

Tiên lượng dài hạn: Những ảnh hưởng có thể xuất hiện muộn

Trẻ phơi nhiễm ZIKV khi còn trong bụng mẹ cần được theo dõi phát triển lâu dài, vượt qua giai đoạn sơ sinh. Các nghiên cứu đang mở cho thấy, nhiều trẻ không có dị dạng cấu trúc não vẫn có thể gặp khó khăn về ngôn ngữ, hành vi hoặc tư duy khi vào độ tuổi đi học.

Dù không còn gây chú ý như thời kỳ bùng phát trước, ZIKV vẫn là mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe mẹ và bé. Các chuyên gia y tế cần duy trì cảnh giác, đặc biệt tại những vùng có muỗi truyền bệnh, đồng thời tiếp tục đầu tư vào xét nghiệm chẩn đoán, vắc xin phòng bệnh và công tác tư vấn dự phòng cá nhân hóa để đối phó với hội chứng Zika bẩm sinh – cũng như các loại virus thần kinh tương tự có thể xuất hiện trong tương lai.