Single

Khi da phản ứng quá mức

Posted by Bùi Gia Sơn on 08-07-2025

On Trend

Da quá nhạy cảm là hiện tượng lâm sàng phức tạp, trong đó làn da phản ứng mạnh mẽ với các yếu tố mà phần lớn người khác dung nạp tốt.

Khác với kích ứng thông thường, tình trạng này liên quan đến sự phản ứng quá mức của hệ thần kinh và miễn dịch, gây cảm giác rát, châm chích hoặc ngứa mà không hề có tổn thương rõ rệt trên bề mặt.

Nghiên cứu gần đây cho thấy viêm do thần kinh (neurogenic inflammation) là cơ chế trung tâm. Các sợi thần kinh cảm giác – đặc biệt là sợi C – trở nên nhạy cảm quá mức, giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh như substance P và CGRP, từ đó kích thích giãn mạch và viêm. Tiến sĩ Ernesto Aitella cho rằng: “Neuropeptides như substance P và CGRP không chỉ khởi phát phản ứng viêm mà còn kéo dài và làm trầm trọng thêm tình trạng da nhạy cảm”. Nghiên cứu của ông cũng nhấn mạnh sự tương tác giữa hệ thần kinh và miễn dịch như một mục tiêu điều trị tiềm năng.

Suy yếu hàng rào bảo vệ da và hệ quả

Một yếu tố quan trọng khác trong cơ chế da nhạy cảm là hàng rào biểu bì bị tổn thương. Khi lớp sừng (stratum corneum) mất khả năng giữ ẩm và ngăn chặn tác nhân gây hại, các phân tử ngoại lai dễ dàng xâm nhập, khởi động quá trình viêm. Nhiều nghiên cứu cho thấy đột biến gen liên quan đến protein filaggrin – yếu tố duy trì cấu trúc hàng rào – thường xuất hiện ở người có da nhạy cảm. Ngoài ra, mức ceramide thấp trong cấu trúc lipid biểu bì cũng làm tăng mất nước qua da, khiến da dễ bị kích ứng ngay cả với lượng nhỏ chất gây dị ứng.

Sự mất cân bằng miễn dịch và phản ứng da

Mặc dù không giống như phản ứng dị ứng rõ rệt, nhưng ở làn da quá nhạy cảm, các tế bào miễn dịch như dưỡng bào (mast cells) và tế bào Langerhans vẫn có thể bị kích hoạt một cách không đặc hiệu, dẫn đến giải phóng hàng loạt chất trung gian gây viêm. Tiến sĩ Kristin M. Leiferman – chuyên gia về da liễu miễn dịch – nhận định: “Mối liên hệ giữa thần kinh và miễn dịch tạo nên một vòng xoắn bệnh lý khiến triệu chứng da nhạy cảm kéo dài và khó kiểm soát”. Nghiên cứu của bà mở ra hướng tiếp cận mới nhằm phát triển liệu pháp nhắm đích vào mạng lưới thần kinh-miễn dịch của da.

Yếu tố môi trường và lối sống

Bên cạnh nguyên nhân nội sinh, các tác động ngoại cảnh cũng làm trầm trọng thêm tình trạng da nhạy cảm. Tiếp xúc với ánh nắng mạnh, ô nhiễm không khí, thay đổi thời tiết hay sử dụng mỹ phẩm chứa hương liệu, chất bảo quản có thể làm tình trạng da xấu đi. Một nghiên cứu diện rộng cho thấy người sống tại đô thị ô nhiễm có tỷ lệ mắc các triệu chứng da nhạy cảm cao hơn rõ rệt, cho thấy mối liên quan giữa môi trường và sự kích hoạt hệ thần kinh da.

Chẩn đoán và hướng điều trị

Hiện nay, chẩn đoán chủ yếu dựa trên tiền sử bệnh và loại trừ các bệnh lý da khác. Các phương pháp hỗ trợ như đo cảm giác định lượng hoặc hiển vi đồng tiêu có thể đánh giá mật độ sợi thần kinh và tình trạng hàng rào biểu bì. Về điều trị, mục tiêu là khôi phục hàng rào bảo vệ bằng các sản phẩm giàu ceramide và làm dịu hệ thần kinh da. Thuốc ức chế calcineurin bôi ngoài da được sử dụng để giảm phản ứng thần kinh quá mức. Các phương pháp mới đang được nghiên cứu bao gồm thuốc đối kháng neuropeptide nhằm ngăn chặn viêm do thần kinh.

Kết luận:

Da quá nhạy cảm là kết quả của sự kết hợp giữa rối loạn thần kinh, suy yếu hàng rào da, mất cân bằng miễn dịch và yếu tố môi trường. Hiểu rõ cơ chế sinh học của tình trạng này sẽ giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Nghiên cứu tiếp tục về con đường thần kinh – miễn dịch và sinh học biểu bì hứa hẹn mang lại những đột phá trong chẩn đoán và điều trị da nhạy cảm.