Single

Lý do bạn ngủ không ngon

Posted by Nguyễn Bảo Toàn on 08-07-2025

On Trend

Giấc ngủ không đơn thuần là một phần trong thói quen hằng ngày, mà là một quá trình sinh học được điều hòa chặt chẽ bởi nhịp sinh học nội tại. Trung tâm điều phối các chu kỳ thức – ngủ nằm ở nhân trên chéo (suprachiasmatic nucleus) thuộc vùng dưới đồi.

Ánh sáng xanh vào buổi tối – đặc biệt từ thiết bị điện tử – có thể làm gián đoạn quá trình tiết melatonin, dẫn đến hội chứng trễ pha giấc ngủ (DSPD).

Một nghiên cứu mới đây phát hiện chỉ cần tiếp xúc với ánh sáng màn hình yếu hơn 2 giờ vào buổi tối cũng có thể trì hoãn thời điểm ngủ hơn 45 phút ở người bình thường.

Cấu trúc giấc ngủ và vòng phản hồi thần kinh

Để đánh giá chất lượng giấc ngủ, cần phân tích sâu cấu trúc giấc ngủ (sleep architecture). Dữ liệu điện não (EEG) cho thấy người bị mất ngủ thường thiếu hụt giấc ngủ sóng chậm (slow-wave sleep – SWS) – giai đoạn quan trọng để làm sạch chất độc thần kinh và củng cố trí nhớ ngắn hạn. Một phân tích tổng hợp năm 2023 cho thấy bệnh nhân mất ngủ mạn tính có hoạt động sóng beta tăng cao trong giấc ngủ NREM – dấu hiệu cho thấy tình trạng "vỏ não hưng phấn quá mức" (cortical hyperarousal). Bác sĩ Abhijit Das – chuyên gia thần kinh và rối loạn giấc ngủ – nhấn mạnh: “Việc kiểm soát sự kích thích quá mức ở vỏ não là yếu tố then chốt trong điều trị mất ngủ mạn tính”. Theo ông, can thiệp nên nhắm đến việc khôi phục độ sâu sinh lý của giấc ngủ thay vì chỉ giải quyết khó ngủ ban đầu.

Chiến lược điều trị: Kết hợp thuốc và liệu pháp hành vi

Việc sử dụng thuốc cần cá nhân hóa theo loại rối loạn. Thuốc tác dụng ngắn như zolpidem hoặc eszopiclone thường phù hợp với mất ngủ khởi phát, nhưng dễ gây quen thuốc và lệ thuộc. Các thuốc đối kháng thụ thể orexin kép (DORAs) như daridorexant đang cho thấy tiềm năng hỗ trợ cả việc đi vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ mà ít ảnh hưởng trí nhớ vào hôm sau. Trong khi đó, liệu pháp hành vi nhận thức cho mất ngủ (CBT-I) vẫn là tiêu chuẩn vàng. Một thử nghiệm đối chứng gần đây ghi nhận 67% người mất ngủ đạt thuyên giảm sau 8 tuần CBT-I – vượt trội hơn so với cả nhóm dùng thuốc và nhóm thay đổi lối sống đơn thuần.

Ngưng thở khi ngủ và bệnh lý đi kèm

Khi chất lượng giấc ngủ giảm, cần nghĩ đến nguy cơ rối loạn hô hấp trong khi ngủ, đặc biệt là hội chứng ngưng thở tắc nghẽn (OSA). Triệu chứng có thể kín đáo như thức giấc giữa đêm, khô miệng, hay mệt mỏi kéo dài. Các công cụ chẩn đoán bao gồm đo giấc ngủ tại nhà (HSAT) và đa ký giấc ngủ tại viện (polysomnography). Nếu không điều trị, OSA có thể gây tăng huyết áp, rối loạn đường huyết, và tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Máy áp lực dương liên tục (CPAP) vẫn là lựa chọn hàng đầu, dù việc tuân thủ còn là thách thức. Gần đây, thiết bị định vị hàm dưới (MAD) cho thấy hiệu quả tương đương CPAP ở mức độ nhẹ – trung bình, và dễ duy trì hơn.

Công nghệ mới trong đánh giá lâm sàng

Thiết bị đeo thông minh đang trở thành trợ thủ đắc lực trong việc theo dõi giấc ngủ từ xa. Các thiết bị đo HRV (biến thiên nhịp tim), chuyển động và nồng độ oxy máu ngoại vi hiện được tích hợp vào nền tảng khám từ xa, giúp bác sĩ theo dõi bệnh nhân ngay tại nhà. Ngoài ra, công nghệ chụp ảnh chức năng não như PET đang mở ra hướng đánh giá giấc ngủ ở bệnh nhân thần kinh. Việc phát hiện giảm chuyển hóa ở thùy trán trước ở người mất ngủ mạn tính cho thấy tiềm năng ứng dụng các liệu pháp điều chỉnh thần kinh trong tương lai.

Kết luận:

Nâng cao chất lượng giấc ngủ không còn là lời khuyên đơn thuần về sức khỏe, mà là một yêu cầu lâm sàng mang tính hệ thống. Việc chẩn đoán chính xác, cá thể hóa điều trị và phối hợp đa chuyên khoa đang mở ra một kỷ nguyên mới trong điều trị rối loạn giấc ngủ.

Giấc ngủ tốt chính là nền tảng của não bộ, trao đổi chất, miễn dịch và chất lượng sống toàn diện.